Een oude zaak is vorige maand weer nieuw leven in geblazen. Een aap pakte in 2011 de camera van de natuurfotograaf David Slater en maakte vele foto’s van zichzelf. Een aantal foto’s waren erg goed gelukt en het verhaal inclusief foto’s verschenen dan ook snel op verschillende nieuwssites. De fotograaf en zijn persagentschap vonden echter dat de rechten van de selfies bij Slater liggen en verzochten Techdirt om de foto’s te verwijderen die zich vervolgens af vroeg of Slater wel de auteursrechten bezit aangezien de aap de foto’s heeft gemaakt. Dit jaar is één van de foto’s ook in database met rechtenvrije foto’s van Wikimedia beland, tot ongenoegen van Slater. Hierdoor is weer de discussie ontstaan of Slater de auteursrechten kan hebben op foto’s die door een aap zijn gemaakt.
Is Slater de auteur?
Laten we de zaak eerst eens naar Nederlands recht bekijken. Volgens het arrest Van Dale/Romme is een werk beschermd als het een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt. Het Hof van Justitie is nog iets specifieker in het Infopaq arrest (HvJ EG 16 juli 2009, C-5/08) waarin is bepaald dat het vereiste voor auteursrechtelijke bescherming is dat het gaat om een schepping van de geest, oftewel om materiaal dat oorspronkelijk is in die zin dat het gaat om een eigen intellectuele schepping van de auteur ervan. Daarvan lijkt geen sprake bij de selfies die gemaakt zijn door de aap. De fotograaf heeft dan wel zijn camera achter gelaten met de intentie dat de apen er misschien iets leuks mee zouden doen, maar dat is geen creatieve prestatie van de fotograaf. Als een persoon ergens een camera achterlaat en een andere persoon pakt de camera op en maakt er foto’s mee, dan is ook niet de eerste persoon auteursrechthebbende van de foto’s.
Ook het arrest Endstra/Nieuw Amsterdam (HR 30 mei 2008, NJ 2008, 556) spreekt specifiek van scheppende menselijke arbeid, een voortbrengsel van de menselijke geest. Het lijkt mij dan ook niet voldoende dat Slater alleen de camera heeft ingesteld en achter gelaten. In de Verenigde Staten zou zijn claim waarschijnlijk ook kansloos zijn. De US Copyright Office heeft namelijk in haar richtlijnen opgenomen dat werken die gemaakt zijn door de natuur, dieren of planten niet in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming.
Op pagina 54 van de richtlijnen noemen ze zelfs expliciet het voorbeeld van een foto gemaakt door een aap (en een beschildering gemaakt door een olifant) genoemd bij de voorbeelden die geen auteursrechtelijke bescherming genieten:
The Office will not register works produced by nature, animals, or plants. […]
Examples:
• A photograph taken by a monkey.
• A mural painted by an elephant.
Beeldcitaat?
Een aap is een dier en is daarom niet handelingsbekwaam. De aap kan dan ook niet auteursrechten bezitten. De foto’s die door een aap zijn gemaakt zijn in principe dan ook rechtenvrij. Naar mijn mening heeft Wikimedia de foto dan ook niet te verwijderen uit haar database met rechtenvrije foto’s. Ook de nieuwssites die het verhaal inclusief foto’s hebben gedeeld hoeven de foto’s niet te verwijderen. Zelfs al zou Slater de auteursrechten bezitten (door zijn creatieve voorbereidende handelingen), dan nog zouden in ieder geval de nieuwssites deze mogen delen als ze aan de regels voor het citeren voldoen. Zoals ook al uit een eerdere blog van mij blijkt over het citeren van afbeeldingen kan je onder omstandigheden ook afbeeldingen in zijn geheel citeren. Soms is het lastig om te zeggen wanneer van een geldig beeldcitaat sprake is, maar dat lijkt in deze zaak erg duidelijk. Het gaat immers niet zo zeer om de gemaakte foto’s, maar juist om het verhaal dat het een aap is gelukt om foto’s te maken van zichzelf. Praktisch dezelfde foto’s gemaakt door een fotograaf zouden lang niet zoveel aandacht gekregen hebben. Nieuwsartikelen die over dit verhaal gaan en daarbij de foto gemaakt door de aap plaatsen voldoen dus aan het vereiste van een inhoudelijke terugkoppeling naar het werk.
Hoe zit het met andere werken ‘gemaakt’ door dieren?
Sommige mensen vinden deze zaak voor de fotograaf wat oneerlijk klinken. Hij is immers de eigenaar van de camera en heeft ervoor gezorgd dat de foto’s gedeeld konden worden. En men vraagt zich dan ook af of video’s gemaakt met camera’s die ‘verstopt’ zijn dan ook rechtenvrij zijn. Neem bijvoorbeeld de pinguïncamera van BBC. Hier hadden ze een camera verstopt in een neppe pinguïn die de omgeving en andere pinguïns filmde vanuit stilstand. Ook hebben ze een onderwaterversie gemaakt die ze konden besturen. Een ander voorbeeld uit dezelfde serie “Penguins – Spy in the Huddle” is het verstoppen van een camera in een nep ei die vervolgens werd opgepakt door een vogel. Je zou kunnen zeggen dat de beelden die worden gemaakt zodra de vogel het ei met camera oppakt vrij zijn van auteursrechten, omdat er op dat moment geen sprake meer is van creatieve keuzes van de maker (zoals de positie van de camera). Maar de betreffende video is meer dan alleen de beelden die door de vogel zijn gemaakt. De video is voorzien van commentaar en regelmatig wordt ook gewisseld van camerabeeld om goed te kunnen laten zien wat er gebeurt om de beelden interessant te houden. In deze video zie je ook dat er veel creatieve keuzes worden gemaakt. Hoewel misschien bepaalde gedeelten uit de video op zichzelf geen auteursrechtelijke bescherming zouden verdienen, komt de gehele video wel voor bescherming in aanmerking. Op deze manier wordt de creatieve inspanning van de maker alsnog beloond.
Sterker nog, ook verzamelwerken komen – onverminderd het auteursrecht op ieder werk afzonderlijk – voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking (zie artikel 5 en 10 lid 3 van de Auteurswet). Je mag een verzamelwerk dus niet zo maar verspreiden ook al heb je toestemming van alle individuele auteursrechthebbenden van de verzamelde werken. De maker van het verzamelwerk mag daarentegen zijn verzamelwerk ook niet openbaar maken of verveelvoudigen zonder toestemming van de auteursrechthebbenden van de verzamelde werken.
Het auteursrecht biedt dus meer dan voldoende mogelijkheden voor onder meer natuurfilmers om toch in aanmerking te komen voor auteursrechtelijke bescherming. Ik sluit mij dan ook aan bij de richtlijnen van de US Copyright Office dat werken die zijn gemaakt door dieren niet in aanmerking behoren te komen voor auteursrechtelijke bescherming.
