Wanneer mag je een afbeelding overnemen?

Regelmatig krijg ik de vraag wanneer je bijvoorbeeld een afbeelding gemaakt door iemand anders mag posten op je eigen blog of sociale media account. In Nederland zijn werken al snel auteursrechtelijk beschermd. Je hoeft er ook niet per se bij te zetten dat men niets mag kopiëren. Als een ander dan toch jouw werk geheel of gedeeltelijk overneemt zonder toestemming, dan pleegt hij in beginsel auteursrechtinbreuk. Tegenwoordig worden voornamelijk afbeeldingen volop gedeeld. De oorspronkelijke bron is vaak lastig te achterhalen en daarnaast staat ook niet iedereen stil bij het feit dat ze niet zo maar een leuk plaatje van een ander mogen posten. En anders zie je vaak de vraag: “Maar hoe weet ik dan of die afbeelding beschermd is?”. De vuistregel is hier dat je gewoon niets deelt wat je niet zelf hebt gemaakt. Dit geldt ook als je niets verdient met het plaatsen van de afbeelding. Het maakt namelijk voor de vraag of er sprake is van auteursrechtinbreuk niet uit of er een winstoogmerk is of niet. Als een afbeelding voldoende origineel en creatief is (of in juridische termen ‘een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt’), dan is die afbeelding beschermd. Die drempel voor bescherming is erg laag, dus je kan er vanuit gaan dat alles beschermd is.

Het kan natuurlijk dat de maker toestemming geeft om zijn afbeelding te delen, maar als je de oorspronkelijke bron niet kent dan is dat vaak lastig te achterhalen. Vooral op sociale media zoals Facebook zie je dat de gemiddelde gebruiker hier weinig van aantrekt, maar het argument dat ‘iedereen het doet’ gaat je niet helpen als de auteur bij jou aanklopt vanwege auteursrechtinbreuk. Ook als je het meteen zou verwijderen bij een klacht is daarmee de kous niet af aangezien de auteur vaak juridisch gezien al schade heeft geleden die hij op jou kan verhalen. Natuurlijk is de kans vrij klein dat je daadwerkelijk wordt aangeklaagd voor het delen van een plaatje op sociale media account of bijvoorbeeld op je eigen site die amper wordt bezocht, maar in principe zou de auteur in zijn gelijk staan als dat zou gebeuren. Het is wat dat betreft een soort omgekeerde loterij met het overnemen van afbeeldingen. Als je een eigen site beheert dan is het ook aan te raden om te zorgen dat je toestemming hebt om het beeldmateriaal op jouw site te plaatsen of dat je zelf je eigen afbeeldingen maakt zodat je zeker bent dat je altijd goed zit.

Wanneer is iets een citaat?
Het is echter geen auteursrechtinbreuk als sprake is van een citaat. Daarvoor moet aan de voorwaarden gesteld in artikel 15a van de Auteurswet zijn voldaan. Die houden kort gezegd in dat je alleen mag citeren uit werken die rechtmatig openbaar zijn gemaakt (als de auteur het werk zelf post, dan is hier in ieder geval aan voldaan), het citaat proportioneel moet zijn en dat je de bron op duidelijke wijze moet vermelden. Stel bijvoorbeeld dat je ergens een interessant artikel leest, dan mag je daar een aantal regels van citeren mits je er bronvermelding bij plaatst. Verder moet er ook sprake zijn van een inhoudelijke terugkoppeling naar het werk. Je mag dus bijvoorbeeld niet een afbeelding ter versiering gebruiken.

Het citeren van afbeeldingen
Het probleem bij het citeren van afbeeldingen is dat je gelijk het hele werk moet overnemen (je kan natuurlijk een uitsnede maken, maak vaak zal toch de gehele afbeelding nodig zijn voor het citaat) terwijl bij een citaat meestal slechts een gedeelte van een werk wordt aangehaald. Zo schrijft advocaat-generaal V. Trstenjak in de conclusie bij zaak C-145/10 (Eva-Maria Painer) dat het bij foto’s dan ook niet is uitgesloten dat ook het overnemen van het gehele werk een citaat kan zijn in de zin van de auteursrechtrichtlijn. De volledige weergave van de foto kan namelijk noodzakelijk zijn om de vereiste inhoudelijke terugkoppeling tot stand te brengen. Het is dus onder omstandigheden mogelijk om ook afbeeldingen in zijn geheel te citeren. Je kan bijvoorbeeld bij de bespreking van een boek een afbeelding van de kaft toevoegen. Dit zal over het algemeen een toelaatbaar citaat zijn mits op de afbeelding niet zodanig nadruk komt te liggen dat zij in overwegende mate de functie van versiering verkrijgt (zie ook r.o. 3.3 van HR 26 juni 1992, NJ 1993, 205).

Wat dat precies in de praktijk inhoudt hangt dus van de omstandigheden van het geval af. Er zijn bijvoorbeeld geen richtlijnen hoe groot de afbeelding maximaal mag zijn en datzelfde geldt ook voor het citeren van tekst. Er is geen regel die stelt dat een toelaatbaar citaat maximaal een bepaald aantal woorden mag bevatten. Dit is natuurlijk lastig voor de mensen die exact willen weten wat ze kunnen citeren en wat de grenzen van een toelaatbaar citaat te buiten gaat, maar over het algemeen zijn er weinig recente zaken over de grenzen van een toelaatbaar citaat. Met een beetje gezond verstand en redelijkheid kom je een aardig eind.